MAGONJWA YA VIFARANGA NA TIBA ZAKE

UTANGULIZI

Ufugaji wa kuku ni chanzo kikubwa cha kipato kwa watu wengi, hasa vijijini. Hata hivyo, changamoto kubwa inayowakumba wafugaji ni magonjwa yanayoshambulia vifaranga. Vifaranga ni wadogo na kinga zao ni dhaifu, hivyo wako kwenye hatari kubwa ya kufa au kudumaa wakiathirika na magonjwa. Ili kufanikiwa kwenye ufugaji, utambuzi wa magonjwa na tiba zake ni jambo la msingi.

Katika makala hii, tutaangazia magonjwa yanayoathiri sana vifaranga, dalili zake, njia za kudhibiti na tiba zinazopendekezwa. Lengo ni kusaidia wafugaji waweze kupunguza vifo na hasara kwa kutoa matunzo sahihi kwa vifaranga.

---

MAGONJWA MAKUBWA YA VIFARANGA

1. Mdondo (Newcastle Disease)

Mdondo ni ugonjwa hatari sana na unaweza kuua vifaranga wengi kwa muda mfupi. Husababishwa na virusi.

Dalili:

• Vifaranga kuchoka/kulegea
• Kupumua kwa shida, kikohozi
• Kupinda shingo na kupoteza mwelekeo
• Kutokwa na ute puani na mdomoni
• Vifo vya ghafla

Tiba:

Hakuna dawa ya moja kwa moja ya kuponya mdondo. Dawa husaidia kupunguza maambukizi nyemelezi tu, kwa mfano, antibiotics kama oxytetracycline au tylosin hutumika kuzuia magonjwa mengine kushambulia vifaranga waliodhoofishwa na mdondo.

Kinga:

• Chanjo ni muhimu! Chanjo ya mdondo hutolewa vifaranga wakiwa na siku 7-10, na kurudiwa kila mwezi hadi watakapokomaa.
• Usafi bandani na kutenga vifaranga wagonjwa.

---

2. Ndui ya Kuku (Fowl Pox)

Ndui hushambulia ngozi na wakati mwingine mdomoni kwa vifaranga.

Dalili:

• Vifaranga wana vidonda au vinundu kwenye koromeo, macho, miguu na mdomo
• Kukosa hamu ya kula, udhaifu

Tiba:

• Hakuna tiba kamili ya virusi. Kidonda kikianza, daktari anaweza kupaka dawa ya Gentian Violet kwenye vidonda ili visisikie maambukizi na kuruhusu kupona.
• Multivitamin kusaidia kinga ya mwili
• Anatibiwa magonjwa nyemelezi kwa antibiotics kama tetracycline.

Kinga:

• Chanjo ya ndui hutolewa vifaranga wakiwa na wiki 4.
• Ondoa vifaranga wagonjwa katika kundi.

---

3. Coccidiosis

Ni ugonjwa mbaya unaosababishwa na protozoa aina ya Eimeria, hushambulia utumbo wa vifaranga.

Dalili:

• Kuhara damu
• Vifaranga kulegea na kunyong’onyea
• Kula kidogo
• Kupungua uzito

Tiba:

• Tibu kwa dawa za anticoccidial, mfano: Amprolium, Sulphadimidine, Coccidiostat, Toltrazuril n.k.
• Dawa hizi hupatikana kwa mfumo wa unga au kioevu na kuchanganywa kwenye maji ya kunywa.

Kinga:

• Usafi wa banda
• Kavu na safisha kinyesi mara kwa mara

---

4. Pullorum Disease (White Diarrhea)

Husababishwa na bakteria Salmonella pullorum. Ugonjwa huu huwaathiri sana vifaranga wadogo.

Dalili:

• Kuhara rangi nyeupe
• Kujaa kwa tumbo
• Kulegea au usingizi mwingi

Tiba:

• Dawa za antibiotiki kama chloramphenicol, furazolidone, sulphadimidine, gentamicin.
• Hakikisha dozi na muda wa kutumia umetolewa na mtaalamu wa mifugo.

Kinga:

• Usafi na kuosha mayai kabla ya kuweka kwenye mashine ya kutagia
• Punguza msongamano na tumia vifaranga vilivyochanjwa

---

5. Mafua ya Kuku (Respiratory Infections)

Hizi ni pamoja na Infectious bronchitis, infectious coryza, na bacterial pneumonia.

Dalili:

• Kupumua kwa shida
• Kukohoa, harufu mbaya mdomoni
• Kutoa ute puani
• Kuhema kwa mdomo wazi

Tiba:

• Antibiotics kama oxytetracycline, doxycycline, tylosin n.k.
• Multivitamins kusaidia mwili

Kinga:

• Ondoa vumbi kwenye banda
• Epuka msongamano na ongeza uingizaji hewa

---

6. Magonjwa ya Minyoo (Worms)

Husababishwa na minyoo, haswa vifaranga walioshinda nje au kwenye mazingira machafu.

Dalili:

• Koa ya upungufu wa damu, kukonda
• Kuhara isiyoisha
• Vifo vya taratibu

Tiba:

• Dawa za minyoo kama piperazine, levamisole, albendazole n.k.
• Tibu angalau kila baada ya miezi 2-3

Kinga:

• Usafi wa banda na kutupa haraka kinyesi

---

NJIA ZA KUDHIBITI MAGONJWA YA VIFARANGA

1. Usafi wa Mazingira

• Banda lazima liwe safi kila wakati
• Ondoa kinyesi kila siku na badilisha takataka
• Safisha vyombo vya maji na chakula kila siku

2. Chanjo

• Hakikisha una ratiba nzuri ya chanjo
• Chanjo ya mdondo, ndui, na magonjwa mengine muhimu

3. Chakula Bora na Maji Safi

• Vifaranga wapate chakula chenye virutubisho vyote
• Maji yawe safi na yasiyo na vimelea

4. Kudhibiti Msongamano

• Usijaze vifaranga wengi katika eneo dogo

5. Kutenga Vifaranga Wagonjwa (Quarantine)

• Weka kipimo cha kutenga vifaranga wagonjwa pindi unapoona dalili

6. Tiba ya Mapema

• Ukiona dalili, anza dawa mara moja kulingana na maelekezo
• Tumia dozi kamili na fuata ushauri wa daktari

---

HATUA ZA HARAKA KUKABILIANA NA MILIPUKO

1. Weka vifaranga wagonjwa kwenye chumba tofauti
2. Punguza mgusano wa binadamu na vifaranga wagonjwa
3. Choma au izike mizoga ya vifaranga waliokufa ili kuzuia kusambaa kwa vimelea
4. Wape vifaranga antibiotiki na multivitamin kusaidia mwili kupambana na ugonjwa
5. Fumigate banda na mazingira mara kwa mara
6. Maji na chakula viwe safi kiasi cha kuweka dawa kama amprolium au sulphadimidine inapobidi

---

KUANDAA PDF YAKO BURE

Nimekuandikia makala hii ndefu. Ili kupata PDF:

1. Nakili haya maandishi (Ctrl+C)
2. Fungua Microsoft Word au Google Docs
3. Bandika (Ctrl+V) maandishi yote
4. Bonyeza File > Save As > PDF au File > Download > PDF Document (.pdf)

Pia, unaweza kupata vitabu vya bure vinavyoelezea magonjwa ya vifaranga na tiba zitakazokusaidia. Kama utahitaji PDF tayari, niambie, naweza kutengeneza na kukupa.

---

Kama unahitaji kuongezewa magonjwa maalumu, au maelezo zaidi juu ya tiba za asili za vifaranga, au unasaka link ya PDF yenye kurasa nyingi kabisa, nijuze nikufanyie utafiti na nikutumie bure.

Nakaribisha maswali zaidi!