Mpira wa miguu (au soka) ni moja ya michezo inayopendwa sana duniani. Ili kuhakikisha mchezo huu unaendeshwa kwa viwango vya haki, vyema na usawa, kunazo sheria maalum zilizoainishwa na Shirikisho la Kimataifa la Mpira wa Miguu (FIFA) kupitia mwongozo uitwao “Laws of the Game”. Sheria hizi zinatumika duniani kote, kuanzia michezo ya watoto hadi michuano mikubwa kama Kombe la Dunia. Zifuatazo ni Sheria 17 za soka, zikiwa zimeelezwa kwa Kiswahili, na maelezo kwa kina kuhusu kila moja.

---

1. Uwanja wa Mchezo (The Field of Play)

Mpira wa miguu unachezwa katika uwanja maalum unaojulikana kama uwanja wa michezo. Uwanja huu lazima uwe na umbo la mstatili, na vipimo vya uwanja lazima vizingatie viwango vilivyowekwa na FIFA.

• Urefu wa uwanja ni kati ya mita 90 hadi 120, na upana kati ya mita 45 hadi 90.
• Kwa mechi za kimataifa, urefu ni mita 100 hadi 110, upana mita 64 hadi 75.
• Uwanja una mistari maalum: mstari wa kati, eneo la penalti, eneo la goli, na kona.
• Vitu muhimu ni pamoja na goli (lango) lenye upana wa mita 7.32 na urefu wa mita 2.44, na alama za penalti mita 11 kutoka langoni.

2. Mpira (The Ball)

Mpira unaotumika unatakiwa kuwa wa mviringo, umetengenezwa kwa vifaa vinavyokubalika, na una uzito wa gramu 410–450 mwanzoni mwa mchezo.

• Mpira hutofautiana kwa ukubwa kulingana na umri wa wachezaji.
• Lazima uwe na shinikizo la kati ya 0.6 hadi 1.1 atmosfera (600–1,100g/cm²).

3. Idadi ya Wachezaji (The Number of Players)

Kila timu inaruhusiwa kuwa na wachezaji 11, mmoja akiwa ni golikipa (mlinda mlango).

• Timu inaweza kuwa na wachezaji wa akiba (substitutes) hadi 3 kwa mechi za kawaida, na mashindano mengine inaweza kuruhusu zaidi.
• Ikiwa timu itabaki na wachezaji chini ya saba (7) mchezo hauwezi kuendelea.
• Mabadiliko ya wachezaji hupewa utaratibu maalum.

4. Vifaa vya Wachezaji (The Players’ Equipment)

Kila mchezaji ni lazima avae mavazi sahihi ikiwemo:

• Jezi (zikiwa na namba)
• Bukta
• Soksi
• Soksi za ndani
• Viatu vya mpira
• Ulinzi wa magoti (shin guards) Golikipa ana mavazi tofauti yanayomtofautisha na wachezaji wengine.

5. Mwamuzi (The Referee)

Mwamuzi ndiye mwenye mamlaka kamili ya kusimamia mchezo, kuhakikisha sheria zinazingatiwa.

• Anaamua kuhusu matukio ya mchezo, muda, na adhabu.
• Maamuzi ya mwamuzi ni ya mwisho na hayawezi kubadilishwa.

6. Waamuzi Wasidizi (Assistant Referees)

Kwenye kila mechi, huwa na waamuzi wasaidizi wawili (laini men) wanaosaidia mwamuzi mkuu.

• Wanasaidia kuonyesha faulo, mipira ya nje, na offsidi.
• Mara nyingine wanakuwepo waamuzi wa akiba au wa teknolojia kama VAR.

7. Muda wa Mchezo (The Duration of the Match)

Mchezo umegawanywa katika vipindi viwili vya dakika 45 kila kimoja, na mapumziko ya dakika 15 katikati.

• Mwamuzi anaweza kuongeza muda (‘injury time’) kulingana na ucheleweshaji.
• Kama kuna sare katika michuano ya mtoano, muda wa ziada wa dakika 15×2 unaweza kuongezwa, na ikiendelea sare, mikwaju ya penalti hutumika.

8. Kuanzisha Mchezo (The Start and Restart of Play)

Mchezo huanzishwa na ‘kick-off’ katikati mwa uwanja. Pia michezo huanza upya baada ya goli, mwanzo wa kipindi cha pili, au baada ya goli kufungwa.

• ‘Drop-ball’ hutumiwa kuanzisha kwa matukio maalum ambapo mchezo umesimama bila kosa.

9. Mpira Kutoka Nje na Ndani ya Uwanja (The Ball In and Out of Play)

Mpira unakuwa nje ya mchezo endapo umevuka kabisa mstari wa pembeni au wa lango, iwe juu au chini.

• Mpira ukiwa ndani ya mistari na kuchezwa—bado upo katika mchezo.
• Wakati mwamuzi anapositisha mchezo ndiyo muda pekee ambapo mpira utaacha kuwa ndani ya mchezo hata kama uko ndani ya mistari ya uwanja.

10. Jinsi ya Kufunga Bao (The Method of Scoring)

Goli linahesabiwa pale mpira unapoingia golini na kuvuka mstari wa goli kabisa.

• Timu inayofunga mabao mengi ndiyo hushinda.
• Kama ikitokea sare, matokeo yatategemea kanuni za mashindano husika.

11. Offside (Kuotea)

Mchezaji anaweza kuonekana ameotea (offside) kama akiwa mbele ya mpira na beki wa mwisho wa timu pinzani wakati mpira unaelekezwa kwake.

• Hata hivyo, haitakuwa kosa la kuotea kama mchezaji huyo amerudi nyuma ya mpira au yuko katika eneo lake la ulinzi.
• Mwamuzi msaidizi hutoa ishara kama kuna Offside.

12. Faulo na Uvunjaji wa Sheria (Fouls and Misconduct)

Sheria hii inaainisha makosa ambayo yanaweza kusababisha adhabu kama vile:

• Kucheza rafu (tackling) isivyo halali
• Kumkaba au kumsukuma mpinzani
• Kucheza mpira kwa mkono (isipokuwa kwa golikipa katika eneo lake)
• Maneno ya matusi, matusi au kucheza kwa fujo
• Adhabu zinazotolewa ni pamoja na kadi ya njano (onyo) na kadi nyekundu (kutolewa nje)

13. Makosa ya Adhabu (Free Kicks)

Zipo aina mbili za free kick:

• Direct Free Kick: Bao linaweza kupatikana moja kwa moja kutokana na mpira huo.
• Indirect Free Kick: Mpira lazima uchezwe na mchezaji mwingine kabla ya bao halijafungwa.

Sababu za free kick ni pamoja na makosa ya kiufundi na utovu wa nidhamu uwanjani.

14. Adhabu ya Penalty (Penalty Kick)

Penalti hutolewa pale mchezaji atakapotenda kosa ndani ya eneo la penalti.

• Penalti huchukuliwa kutoka alama maalum mita 11 kutoka langoni.
• Wachezaji wengine wanapaswa kusimama nje ya eneo la penalti hadi penalti itakapopigwa.

15. Kutupa Mpira Nje (Throw-in)

Unapotokea mpira kutoka nje ya uwanja kupitia mstari wa pembeni (touchline), timu pinzani ndio hufanya ‘throw-in’.

• Mchezaji lazima atumie mikono yote miwili na miguu iwe imeshikilia ardhi.
• Hairuhusiwi kufunga bao moja kwa moja kwa kutupa mpira nje.

16. Goal Kick (Mpira wa Golikipa)

Mpira ukiwa umevuka mstari wa goli lakini haujaingia ndani ya goli, na uliwahi kuguswa na mchezaji wa timu inayoshambulia, basi golikipa wa timu pinzani ataanzisha kwa Goal Kick.

• Goal kick hupigwa ndani ya eneo la goli (goal area).
• Mpira lazima utoke nje ya box la penalti kabla ya kuguswa na mchezaji mwingine.

17. Corner Kick (Mpira wa Kona)

Corner hutokea iwapo mpira utavuka mstari wa goli ukiwa umegushwa mara ya mwisho na mchezaji wa timu inayolinda (defender), lakini haujaingia golini.

• Mpira wa kona hupigwa kutoka kona ya upande ule ule ulipotokea.
• Baada ya mpira wa kona, bao linaweza kufungwa moja kwa moja.

---

Hitimisho na Maelezo Ya Ziada

Sheria hizi 17 ndio msingi ambao mpira wa miguu umejengwa. Kila mchezaji, kocha, mwamuzi, na hata mashabiki wanatakiwa kuzielewa kwa ajili ya kufurahia mchezo na kulinda haki za kila mtu uwanjani. Kila mwaka, sheria hizi hupitiwa na IFAB (International Football Association Board) na kuboreshwa kadri inavyoonekana inafaa ili kulinda maendeleo na maslahi ya mchezo.

Sheria hizi hutoa nafasi kwa mwamuzi kutumia busara na mamlaka katika kutafsiri na kutekeleza; kwa mfano katika kutoa kadi za adhabu, kuruhusu faida (advantage), na kuchukua hatua stahiki kuzuia vitendo vyovyote vinavyoweza kuathiri mchezo.

Mpira wa miguu si tu mchezo wa kufurahi na ushindani, bali pia ni darasa la nidhamu, maadili, na mshikamano wa kijamii. Sheria hizi hufanya mchezo huu kuwa wa kuvutia, unaoeleweka na unafuatiliwa na mamilioni ya watu duniani kote.

Mwisho wa Sheria 17 za Mpira wa Miguu kwa Kiswahili. Ikiwa unahitaji ufafanuzi zaidi wa sheria yoyote, nieleze niongeze maelezo au mifano ya vitendo.